معرفی تفسیر عنایه القاضی و کفایة الراضی

شناسنامه تفسیر

 

معرفی مفسر و تفسیر

تفسیر بیضاوی، از جمله تفاسیر مختصر و مفید و بسیار مشهور در میان تفاسیر است که پس از وی، مورد توجه علما و محققان قرار گرفته و بسیاری بر آن شرح و حاشیه نگاشته اند. در این میان عنایة القاضی، از مفصل ترین شرح ها و حاشیه های این تفسیر است که به ارزشمندی و دقت و گستردگی مباحث معروف شده است. مشابه این کار با تفاوتی در سبک تألیف شیخ زاده در حاشیه بر تفسیر بیضاوی از نظر گستردگی در بیان و اهداف آموزشی و تعلیمی در تفسیر است که پیش از این درباره آن در این کتاب سخن گفته شده است.
 
مؤلف این شرح، شهاب الدین احمدبن محمدبن عمر خفاجی مصری، قاضی القضاة و مؤلف کتاب های ادبی، لغوی و رجالی است که از مشهورترین آنها ریحانه الألباء و شفاء العلیل و شرح در الغواص است.
 
شهاب الدین خفاجی در مقدمه تفسیر، هدف از نگارش این حاشیه را چنین توضیح میدهد که: چون انوارالتنزیل، بسیار مختصر و نیازمند به شرح و توضیح بود، به این کار مبادرت کردم و در قالب عبارات متن، به تفسیر و تبیین کلمات قرآنی گام برداشتم.
 
آن گاه به شرح زندگی بیضاوی، شارح کتاب و آثار و تألیفات وی می پردازد و سپس خطبه تفسیر را شرح می دهد که مباحث آن درباره عظمت قرآن، اعجاز، تحدی، فرق بین معجزه و سحر معنای تفسیر و تأویل، محکم و متشابه و... است.
 
روش کتاب در شکل نگارش، ادیبانه و با نثر بسیار زیبا تنظیم یافته و در نوع مطالب، همانند بسیاری از شروح، در قالب وفاداری به عبارات بیضاوی و توضیح کلمات وی انجام گرفته است. طبعا به چگونگی عبارت های تفسیر و چند و چون آن می پردازد، به گونه ای که کتاب را واقعا از حالت تفسیری خارج و به کتابی کلاسیک و شرح تعلیمی تبدیل میکند.
 
یکی از مشکلات این سبک، تفصیل و درازگویی است که شهاب انجام داده و در توضیح کلمات بیضاوی، بیش از اندازه تأکید کرده و لذا یکی از امور قابل نقد این کتاب است. گاه به نقد و بررسی و رد دیدگاه های بیضاوی و یا نظریات تفسیری او می پردازد. خفاجی به بحث های موضوعی نیز پرداخته و آراء معتزله را به مناسبت متن کتاب به نقد کشیده است. شیوه بیان او، جنبه عقلی و استدلالی دارد، گرچه استفاده از حدیث و آثار و نقل قصه ها در تفسیر، همراه با متن انجام گرفته است.
 
همچنین افزون بر تفسیر و توضیح کلمات بیضاوی، مطالبی از دیگران نقل می کند. آنچه بیش از همه جلب توجه میکند، کلمات اقوال حکما و صوفیه و ذکر لطائف و اشارات عرفا است.
 
دریافت مطالب کتاب جز با همراهی متن اصلی تفسیر انوارالتنزیل، آسان نیست، لذا جای ارائه تفسیر، همراه با متن کامل، خالی است.
 
منبع:
شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 762-761